ادبیات آفریقا بیانگر رنج و قدمت ارزش ها

مقدمه

ادبیات هر کشور بیانگر ذهنیت مردم و گروههای آن کشور است  مانند ادبیات آفریقا و همچنان که «دی آئوژن» گفته برای بررسی ذهنیت انسان سیاه پوست باید به ادبیات مردم آن خطه مراجعه کرد اما از آنجا که افریقایی ها در طول چند قرن گذشته حوادث سهمگینی را پشت سر گذاشته اند، برای شناخت ذهن انسان سیاه پوست باید کوششی جدی بکار برد.

همچنین اگر ادبیات و شعر را بنا به گفته امه سزره صدای برخورد موجهای اندیشه با ساحل هستی بدانیم، آنگاه باید اذعان نمود که موجهای نوین اندیشه در آفریقا تحت تأثیر حوادث مهم منطقه ای بین المللی بوجود آمده و سپس فروکش کرده اند، بدون آن که بتوانند تاثیر مهم و موثری بر سرنوشت میلیون ها مردمی که در آن قاره زندگی میکنند داشته باشند.
در افریقا ادبیات اگرچه موضوع جدیدی است اما هنر و ادبیات شفاهی عمری به قدمت قبایل دارد و مردم نسبت به هنر و ادبیات قوم خود حساسیت و علاقه فوق العاده دارند. آقای
علی مزروعی سال ۱۹۳۵ را سال سرنوشت برای ادبیات آفریقا به شمار آورده و معتقد است که ادبیات نوین آفريقا از آن سال شکل گرفت زیرا دهه سی دهه شروع مبارزات فکری و مخالفت با حضور استعمارگران در قاره به شمار می رفت ومخالفتها و مقاومت های عملی و جدی با استعمارگران نیز از همان دهه سی آغاز شده و تا محو استعمار ادامه یافت.

آفریقا پایتخت تفاوت ها

در آفریقا به دلیل وجود جوامع قبیله ای و کوچک، فرهنگ های متفاوت و گاه متضادی حضور داشت که هریک دارای شعایر، آئینها و آداب و رسوم سنتی خود بوده و هنرمندان قبیلهای حلقه پیوند دهنده هنر با زندگی مردم بودند. در آفريقا ادبیات شفاهی و هنر وظیفه ارائه آموزش به مردم و زدودن رذالت ها را از دامن مردم به عهده داشت.

در حالی که هنر غربی به طور عمده به فراورده های جنبی بدل شده که وظیفه و نقش مستقیم و بلاواسطه ای در زندگی روزمره ندارد، هنر عشیرهای آفریقا با وظایف مشخص با حیات جامعه ممزوج شده است. هنر سنتي افريقا برخلاف بیشتر هنرهای جوامع معاصر، یک تفتن یا وسیله گرمی نبود. این هنر جلوه و بیان مذهبی ساده و خام اما بسیار جدی بود و تا حدی از ضرورت اجتماعی به بیان و انتقال احساس و بعضا از غریزه و میل طبیعی به زیبایی نشات می گرفت.؟
در واقع در آفریقا هنرمندان یک گروه جدا از جامعه محسوب نمی شدند، بلکه آنها در متن حوادث سیاسی و اجتماعی در کنار حاکم رئیس قبیله حضور داشته و عهده دار وظیفه مهم انتقال فرهنگ و ارزشها و هنجاری های قوم خود بودند.

نقش و ارزش هنرمندان در جامعه افريقا چندان مهم و جدی بود که بسیاری از رهبران سیاسی نهضت های اولیه خود هنرمند بوده و در جهت آموزش ارزشها و هنجارهای مناسب و مثبت به مردم خود بودند. بعنوان مثال اقای «جومو کنیاتا »به کار خود را با نوشتن کتاب پیش به سوی کوه کنیا شروع کرد که نوعی بازگشت به خویشتن و گریز از سفیدگرایی رایج در برخی از روشنفکران آن زمان قاره بود. به همین ترتیب نیز « السدار سنگور» و «قوام نکرومه» اگرچه در دانشگاههای کشورهای استعماری دانش آموخته و مدارج عالی را طی کردند اما به این جنبه از فعالیت فرهنگی نیز اهمیت داده و سخنگو و ناقل ارزش ها و آرزوهای ملت خود شدند.

الأسدار ستگورته و أمه سوره با همکاری دیگر نویسندگان فرانسوی زبان آفریقا مجله «پرزنس افریکا» را در ۱۹۴۷ منتشر ساخته که حاوی مطالب بسیار ارزشمند تحقیقی و مطالب ادبی در مورد آفریقا و مبارزه با طرح شبیه سازی فرانسه بود. به نوشته کتاب فرهنگی هنری آکسفورد یک هنرمند در جوامع قبیلهای آفریقا عمدتا یک فرد حرفه ای بوده که برای دستمزد کار می کرده و حامیان وی شامل رؤسای قبیله و دهکده، سرپرست هر قوم و خانواده بوده که تمامی وسایل لازم را برای مراسم گوناگون مذهبی و اجتماعی و سنتی که آنها برگزارکننده و مسئول آن بودند فراهم می کردند.

نویسندگان ادبیات آفریقا

در طول قرن حاضر نویسندگان را در آفریقا می توان به سه گروه تقسیم کرد:

• گروه اول آن نویسندگانی بودند که در مدارس تبشیری با سواد شده و سپس به فکر جمع آوری آثار فولکلور و اشعار شفاهی پرداخته و آنها را در اختیار مردم گذاشتند. اینها چه بسا همین کار را با پشتیبانی و حمایت کشورهای غربی و برای پژوهش های بیشتر در مورد انسان شناسی و فرهنگ قبایل انجام دادند. اما بهرحال با حفظ برخی از داستان ها و اساطیر کمک بزرگی به حفظ فرهنگ آفريقایی کردند.
• گروه دوم نویسندگانی هستند که در واقع نسل دوم باسوادان را تشکیل می دهند. اینها گرچه در همان مدارس استعماری تحصیل کرده و با ادبیات و فرهنگ غرب به خوبی آشنا شدند، ولی به دلیل رشد آگاهی ملی و فردی به مبارزه با استعمار و غرب پرداخته و با خلق ادبیاتی متناسب با فرهنگ و ارزشهای خودی شاهکارهایی را به جامعه جهانی هدیه کردند. افرادی مانند «جمزانگوگی» از کنیا، «وول سونیکا» و «چينوا أجب» از نیجریه، «ابیشه نیکول» از سیرالتون «کارمالا به» از گینه ، «مونگویتی» از کامرون، «طامه سزره» از مارتینی و «سدار سنگوره» از سنگال از این گروه افراد بودند.
• گروه سوم نویسندگانی هستند که سال ها پس از استقلال شروع به نوشتن کرده و کار نوشتن را به عنوان یک حرفه سرگرمی آور و شهرت بخش تلقی کردند، این گروه عموما پس از استقلال بدنیا آمده و کار هنر را به خاطر تام وثان برگزیده و نبوغ خود را با به دست آوردن برخی امتیازات سودا کردند.
  این نویسندگان معمولا به موضوعاتی مانند تجاوز جنسی، بی توجهی به کودکان، شرابخواری مفرط انحرافات جوانان، پدرسالاری و خشونت توجه داشته که موضوع اصلی داستان ها و اشعار را تشکیل می دهد. به نوشته بریتانیکا شیوه غالب در ادبیات مدرن آفريقا شیوه منفعلانه است و قهرمانان توجهی به مشکلات مردم نداشته و نسبت به حوادث حالتی بی توجه داشته و به دنبال برآورده ساختن اهداف فردی هستند. آنها به موضوعات اخلاقی نیز کمتر توجه دارند.

نویسندگان دوره اول و دوم علیرغم اموزشهای استعماری نسبت به آفریقایی بودن خود حساس بوده و بدان افتخار می کردند، بعنوان مثال فلسفه سیاه گرایی که توسط «طمه سزر» باب شده و دیگر روشنفکران آفریقایی مانند« لاسدار ستگور» از آن حمایت کردند، به منظور رویارویی با برتری طلبی سفید پوست ها و نفی فرهنگ انها ابداع شده بود. آنها حتی شعر معروف امه سزره را که نفی هرگونه تفوق دنیایی و نوعی مبارزه منفی با ارزشهای غربی بود به عنوان شعار خود پذیرفتند.

به کسانی که نه باروت و نه پرگار را اختراع کردند.

آنانی که در اختراع برق و تولید گاز نقشی نداشتند.
آنانی که به در آسمانها و نه دریاها به اکتشاف پرداختند.

معرفی سه نویسنده مشهور از ادبیات آفریقا

چینوا آچه به

آچه به یکی از مطرح ترین نویسنده های ادبیات آفریقا در سطح جهانی به حساب میاید. بخشی از شگفت انگیز ترین اثر ادبی  قرن بیستم متعلق به چینوا آچ به میباشد. مشهورترین اثر ادبی این نویسنده کتاب همه چیز فرو میپاشد هست. این کتاب تصویری تکان دهنده از نزاع میان ارزش های قبیله ایِ سنتی و تأثیرات حکومت استعماری است، و همینطور تنشِ میان مردانگی و زنانگی در جوامعی کاملا مردسالار. «آچه به» یک منتقد ادبی برجسته نیز بود و به خاطر نقد پرشور خود از کتاب «دل تاریکی» اثر «جوزف کنراد» مورد تحسین قرار گرفت؛ او در این نقد ادبی، به موضوعات نژادپرستانه و ارائه ی تصویری بیگانه از قاره و مردم آفریقا در کتاب «کنراد» اشاره می کند و آن را مورد تحلیل قرار می دهد.

نادین گوردیمر

نادین گوردیمر (زاده ۲۰ نوامبر ۱۹۲۳ – درگذشته ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۴) نویسنده و فعال سیاسی اهلآفریقای جنوبی بود که در سال ۱۹۹۱ برنده جایزه نوبل ادبیات شد. این نویسنده که یکی از چهره‌های سرشناس ادبیات جهان علیه آپارتاید بود.
گوردیمر در شهر کوچک اسپرینگز در ۵۰ کیلومتری ژوهانسبورگ از والدینی یهودی و مهاجر زاده شد. پدرش ساعت‌سازی از لیتوانی و مادرش اهل لندن بود. علاقه‌مندی او به نابرابری نژادی و اقتصادی تا حدی از والدینش نشأت گرفته بود. تجربهٔ پدرش به عنوان یک پناهندهٔ یهودی در روسیهٔ تزاری به شکل‌گیری هویت سیاسی نادین کمک کرد، با این که پدرش فعالیت خاصی در رابطه با سیاهان تحت جور رژیم آپارتاید نداشت. در عوض مادرش در مقابله با فقر و تبعیضی که سیاهان با آن مواجه بودند، دست به اقداماتی همچون تأسیس کودکستان برای کودکان سیاه‌پوست زد. او تجربه‌ای دست اول نیز از سرکوبی دولتی داشت، وقتی که پلیس برای ضبط نامه‌ها و یادداشت‌های روزانهٔ یک خدمت‌کار به خانه‌شان هجوم آورد.
گوردیمر نوشتن را بسیار زود آغاز کرد و اولین داستان‌هایش را در سال ۱۹۳۷ در ۱۵ سالگی منتشر کرد. در سال ۱۹۴۹ نخستین مجموعه داستان کوتاه خود را منتشر نمود.
گوردیمر در اکثر آثارش به مفاهیم اجتماعی و سیاسی به‌ ویژه مسئلهٔ آپارتاید پرداخته و حتی در زمان برقراری آن رژیم، یکی از اعضای کنگره ملی آفریقا بود. برخی از آثار او مانند خانواده ژوئیه نیز در شمار آثار ممنوعه قرار داشته‌است. نادین گوردیمر در مجموع ۱۵ رمان، بیش از ۲۰۰ داستان کوتاه و نوشته‌های پژوهشی بی‌شمار از خود به جای گذاشته‌ است.

بن اکری

بن اکری شاعر و رمان نویس معاصر ، متولد ١٩۵۹ در شهری در شمال نیجریه است . او که کودکی اش را بهمراه خانواده اش در لندن گذراند در ١٧ سالگی مجددا به نیجریه بازگشت . بیشتر داستان های اکری براساس آنچه در نیجریه طی سالها جنگ داخلی دیده بود ، می باشد .

در میان ما حتی یک نفر هم یافت نمیشد که چشم انتظار زاده شدن باشد. ما از سختی‌های هستی، آرزوهای برآورده نشده و بی عدالتی‌های مقدس جهان، هزارتوهای عشق، جهل والدین، حقیقت مرگ و بی تفاوتی‌های شگفت انگیز زندگان در میان زیبایی‌های ساده و بی آلایش جهان منزجر بودیم. از بی رحمی انسان‌ها که تمامی شان کور به دنیا میآیند و تنها اندکی از آنها دیدن را می‌آموزند وحشت داشتیم. از کتاب راه گرسنگان